Resim: İnsanlar, kurbanların anısına olay yerlerine çiçekler ve mumlar getirdi önlenebilir terör saldırıları 02 Kasım 2020 tarihinde Viyana'da.
Kötülük, kişinin kendi eylemlerinin sorumluluğunu inkâr etmesiyle nasıl şekillenir?
Kötülük üzerine düşünürken sık sık rahatsız edici bir paradoksla karşılaşırız: sözde iyi insanlar bile sorumluluklarını inkâr ederek fail haline gelebilirler. Hannah Arendt'in "kötülüğün sıradanlığı" kavramı, insanların günlük yaşamlarında nasıl ahlaki atalete düşebildiklerini göstererek bu karanlık boyuta ışık tutmaktadır. Bu iç karartıcı konuyu gözler önüne seren güncel bir örnek Degewo üst yönetimi. Binlerce insan bilerek asbestin tehlikelerine maruz bırakılmış ve sorumlular bugüne kadar gerekli sonuçlarla yüzleşmek zorunda kalmamıştır. Bu üzücü örnek, kişinin eylemlerinin sorumluluğunu üstlenmeyi reddetmesinin, görünüşte saygın bireyler için bile kötülüğe nasıl kapı açabileceğini göstermektedir.
Kötülüğün sıradanlığı: Genel bir bakış
Hannah Arendt, kötülüğün sıradanlığı kavramını Holokost'un başlıca faillerinden biri olan Adolf Eichmann'ın yargılanması sırasında ortaya atmıştır. Arendt, Eichmann'ın yüzeysel olarak normal tavırları ve eylemlerini sadece emirlere itaat olarak gösterme yeteneği karşısında şok olmuştu. Bu gözlemler, kötülüğün ille de köklü bir kötülükten değil, korkutucu bir düşünme ve sorumluluk yoksunluğundan kaynaklandığını fark etmesine yol açtı.
Arendt, kötülüğün sıradanlığının, insanın bireysel bir varlık olarak eylemlerinin sonuçları hakkında düşünmeyi bıraktığı anda ortaya çıktığını savunur. Bu düşüncesiz tutum, kötülüğün hemen fark edilmeden gündelik yaşamın alışkanlıklarına ve yapılarına sızmasına izin verir.
Sorumluluğun reddi ve etkileri
Arendt'in kötülüğün sıradanlığı kavramının temelinde şunlar yatmaktadır kişinin kendi eylemleri için bireysel sorumluluğunun inkar edilmesi. Bu sadece insanların aktif olarak kötülüğü seçtikleri anlamına gelmez, daha ziyade eylemlerinin ahlaki sonuçları hakkında düşünmeyi reddettikleri anlamına gelir. Otoritenin ya da uyumluluğun arkasına saklanarak kendi eylemlerini irdeleme görevlerinden kaçarlar.
Bu sorumluluk reddi gündelik hayatın pek çok alanında ortaya çıkabilir. Adaletsiz yapıların pasif bir şekilde kabul edilmesinden başkalarının acılarına kayıtsız kalınmasına kadar, kötülük kendini sorumsuzluğun rahatsız edici normalliğinde gösterir. Bu kalıplara sıkışmış insanlar çoğu zaman farkında olmadan acı ve adaletsizliğe neden olan sistemlerin sürdürülmesine katkıda bulunurlar.
Dış cephenin arkasına bir bakış
Hannah Arendt'in kötülüğün sıradanlığına yaptığı vurgu, bizi gündelik eylemlerin yüzeyinin ötesine bakmaya ve sorumsuzluğun daha derin anlamını fark etmeye davet eder. Kötülüğü olağanüstü ve sansasyonel bir şey olarak görmek yerine, bize onun görünüşte dikkat çekici olmayan seçimlerde ve ihmallerde bile var olduğunu hatırlatır.
Eylemlerimizin sorumluluğunu üstlenmeyi reddetmek, ahlaki bütünlüğün kademeli olarak azalmasına yol açabilir. Arendt bizi kendi eylemlerimizi ve kararlarımızı eleştirel bir gözle incelemeye ve eylemlerimizin sonuçlarını düşünmeye çağırır. Ancak bu bilinçli düşünme sayesinde kötülüğün sıradanlığını aşabilir ve yeni bir etik sorumluluk yoluna girebiliriz.
Sonuç
Hannah Arendt'in kötülüğün sıradanlığı kavramı, kötülüğün gündelik hayatta nasıl şekillendiğine dair derin bir kavrayış sunar. Kişinin eylemlerinin sorumluluğunu reddetmesi, kötülüğün göze çarpmadan ve görünüşte zararsız bir şekilde hayatımıza girmesine olanak tanır. Sorumsuzluğa yol açan ince mekanizmaların farkına vararak, kötülüğün gücünü tanımaya ve onunla aktif bir şekilde mücadele etmeye yardımcı olabileceğimizi umuyoruz. Arendt'in mesajı bize etik sorumluluk arayışının sürekli dikkatimizi ve derinlemesine düşünmemizi gerektiren devamlı bir süreç olduğunu hatırlatmaktadır.